Filipina, 24 Juñu 2025 – Reuniaun Bilaterál entre ADB no MinistériuTransporte no Komunikasaun ne'ebé halao iha Kuartél Jerál ADB nia iha Sidade Makati Metro Manila, Filipina.
Ministru Manetelu hato’o agradesimentu ba ADB nia apoiu kontinua ba dezenvolvimentu transporte públiku iha Timor-Leste - hahú ho Planu Mestre Transporte Nasional no haluan liu husi estudu viabilidade. Ida ne'e sai hanesan viajen ida-ne'ebé signifikante no estratéjiku ba governu, no ADB nia parseria sai hanesan instrumental ida.
Governu Timor-Leste nafatin iha kompromisiu no foti nia responsabilidade atu avansa DED = Detail Engineering Design ka Desenhu Tékniku Detalladu Hafoin remata tiha DED, Governu Timor-Leste hakarak envolve ADB iha diskusaun seluk tan kona-ba opsaun finansiamentu potensiál sira.
Governante ne’e informa katak Termu Referensia (ToR) ba DED = Detail Engineering Design hetan ona aprovasaun formál hodi submete ba prosesu aprovizionamentu. Preparasaun sira-ne'e la'o daudaun ona atu hahú aprovizionamentu iha inísiu fulan-jullu tinan 2025 no hein katak DED sei remata iha fulan-marsu ka fulan-abril tinan 2026 Ba Timor-Leste, dezenvolvimentu sistema transporte públiku modernu ida-ne'e reprezenta barak liu fali mobilidade ne'ebé di'ak liu. Ne'e hanesan investimentu estratéjiku ida iha kreximentu ekonómiku inkluzivu, integrasaun nasionál no dezenvolvimentu sustentavel. Ida ne'e hala'o papél krítiku ida hodi promove ita-nia modernizasaun infraestrutura no asegura prestasaun servisu sustentavel no ekuitativu ba ita-nia povu.
enkontru ne'e foku liu ba iha ssitema transporte públiku no aeréo nia, ko’alia kona-ba dezenvolvimentu fasilidade iha transporte públiku nia, dirijente sira husi ADB halo aprezentasaun esperensia husi nasaun rua hanesan Mongolia no filipina iha dezenvolvimentu fasilidade transporte públiku, aprezentasaun ne’e hanesan meius ida fahe esperensia nasaun rua nia.
aleinde nemos halo Aprezentasaun kona-ba aeroportu iha aprezentasaun ne'e esplika prosesu sira kona-ba dezenvolviementu konstruksaun aeroportu iha nasaun sira iha rejiaun azia no pasifiku ne’ebé hetan apoiu orsmentu fontes husi ADB.
Konkluzaun husi enkontru ne’e ADB rekoñese persija duni iha Aeroportu modernu sira importante tebes ba servisu aereu, turizmu no ekonomia, Hanesan estudu ADB tinan 2023 hateten, Timor-Leste sei iha nafatin krítiku ida, Hahú no presiza investe iha dezenvolvimentu aviasaun no turizmu Setór sira paralelu.
ADB iha kompremisiu ne'ebé forte hodi suporta nasaun dezenvolvimentu sira ho Infraestrutura aeroportu ne'ebé fasilita kreximentu ne'ebé as iha tráfiku pasajeiru No turista internasionál sira to'o mai.
Bainhira Timor-Leste laiha aeroportu modernu tuir padraun internasional, sei implika mós ba seguransa no servisu, kresimentu ekonomia, turizmu no bele la hetan benefísiu tomak husi adezaun Timor-Leste ba organizasaun rejionál ASEAN.
Iha enkontru ne’e Delegasaun husi Timor-Leste lidera husi Ministru Transporte no Komunikasaun, Eng, Miguel Marques Gonçalves Manetelu, akompaña husi Xefe Gabinete MTK José da Costa, Diretór Ezekutivu TiC Timor, Venancio Pinto, Xefe Gabinete TIC Timor, Merli Sofia Guterres Alves no Diretór Seguransa Sibernetika, Justu Fernandes.
Husi Kuartél Jerál ADB iha Filipina nia marka prezensa iha enkontru ne'e maka Transport Sector (SD1), ADB Hideaki Iwasaki, Director General, Deputy Director General, SERD, ADB Pavit Ramachandran, Transport Sector (SD1) ADB Hiroaki Yamaguchi, Senior Director,
Transport Sector (SD1), Kanzo Nakai, Director, ADB Country Director, Timor Leste Resident Mission, ADB, Stefania Dina, Principal Infrastructure Specialist, SD1, ADB Arun Ramamurthy,
Tomoaki Kawabata, Principal Transport Specialist, SD1, ADB, Senior Transport Specialist, SD1, ADB Ganesh Kailasam, Senior Transport Specialist, SD1, ADB Rebecca A. Stapleton, Principal Transport Specialist, SD1, ADB Kaoru Kasahara, Principal Transport Specialist, SD1, ADB Shuji Kimura, Principal Project Officer, SD1, ADB Pedro Aquino.